Thưởng thức món bánh chưng đen độc đáo của người Tày

Giữa muôn ngàn món ăn, bánh chưng đen luôn chiếm một vị trí đặc biệt trong lòng người Tày. Điều gì tạo nên nét độc đáo của đặc sản vùng cao này so với bánh chưng miền xuôi? Những điều thú vị sẽ được bật mí trong bài viết dưới đây.

Bánh chưng đen: Nét tinh hoa truyền thống của người Tày

Bánh chưng đen còn được biết với cái tên bánh chưng cẩm là món ăn đặc trưng của dân tộc Tày. Gọi là bánh chưng nhưng thức ăn này lại có hình trụ dài như bánh tét Nam Bộ hoặc bánh gù người Giáy. Và tất nhiên không thể bỏ qua màu đen bóng lạ mắt đến từ hạt nếp độc đáo.

Khi mới bước vào tháng 10 âm lịch, người Tày đã chuẩn bị nguyên liệu đầu tiên cho phần nhuộm màu. Những cọng rơm nếp vàng sau khi gặt lúa được đem phơi rồi đốt thành tro. Phần bột ấy chính là thành phần tạo nên sắc màu đen bóng trứ danh.

Theo phong tục của dân tộc Tày, màu sắc của bánh  tượng trưng cho sự hòa hợp của thiên – địa – nhân. Bạn cũng có thể bắt gặp sắc màu này trong món xôi ngũ sắc.

Ngày nay món ăn này không chỉ gói gọn trong bản làng mà đã đi khắp đất nước. Tuy nhiên với tư cách là tinh hoa ẩm thực vùng cao, nhiều người vẫn lặn lội từ phương xa chỉ để thưởng thức hương vị chuẩn xác nhất tại Bắc Sơn.

Cầu kỳ món bánh chưng đen của người Tày

Từ việc chọn nguyên liệu tươi ngon…

Công đoạn làm bánh cầu kỳ chẳng kém gì chiếc bánh chưng dưới xuôi, ấy là còn chưa kể tới bước nhuộm màu. Loại gạo nếp làm bánh phải là loại hạt to, tròn, chắc mẩy. Trộn thêm chút muối tinh mới đúng bài. Thịt lợn ba rọi là phù hợp nhất do đủ cả nạc cả mỡ. Thịt lợn sau khi làm sạch được ướp muối, thảo quả giã nhỏ, tiêu. ớt bột.

Cuối cùng là phần nhân đỗ xanh. Khác với đậu xanh “nguyên chất” ở Đông Bắc, phần nhân đậu ở bánh chưng đen được trộn thêm hạt tiêu, hành mỡ.

… tới bí kíp tạo màu đen trứ danh

Khâu quan trọng làm nên sự khác biệt của đặc sản Bắc Sơn này chính là tạo màu.

Để có sắc màu đen bóng ấy, người làm có thể chọn cây vừng, xoan muối, rơm nếp hoặc núc nác đốt ra thành rồi nghiền mịn. Trong đó, củi xoan muối là nhân tố chính tạo nên sắc đen đậm này.

Để đảm bảo an toàn, củi xoan muốn phải được phơi rồi lột sạch vỏ. Ấy thế củi mới không nổ cháy cả quần áo.

Nhờ vào độ xốp cao, tốc độ cháy của củi cũng rất nhanh. Khi nào củi cháy đỏ thì đem nhúng nước rồi nhặt ra, tới khi khô hoàn toàn thì đem nghiền.

So với than củi, bột than xoan muối rất mịn nên không sợ lợn cợn. Khi trộn màu với gạo, người ta phải dấp nước để bột bám chắc đều trên từng gạo.

Thành quả khi ra mới không bị chỗ trắng, chỗ đen. Hạt gạo miết mạnh mà vẫn đen nhánh mới coi như xong khâu tạo màu.

Gói bánh sao cho đẹp mắt

Trước khi gói bánh, gạo được sàng lại lần trước cho sạch bột. Lá dong phải chọn loại tẻ để cứng bánh, tránh bị bục. Sau khi được rửa sạch sẽ, người ta lau thật khô, bỏ bớt gân cho mềm lá.

Thay vì dùng khuôn bánh, người Tày gói bánh chưng đen hoàn toàn bằng tay. Lượt lá dùng cũng ít hơn hẳn so với bánh chưng dưới xuôi. Sau khi gói, bánh có có đường kính 6-7cm với chiều dài khoảng 30cm. Người ta chỉ dùng một sợi lạt dài để cuốn chặt bánh. Nhờ vậy mà bánh rất dễ bóc, thêm chút khéo léo là không dính tay chút nào. Bạn có thể ăn tới đâu cắt miếng tại đây rồi bọc cất đi thay vì bóc cả như bánh vuông.

Gói bánh là chuyện không hề đơn giản. Người làm phải lựa nhân sao cho vừa đủ, bó đều và chặt tay. Có như thế bánh sau khi gói mới tròn trịa, kín kẽ, không bị bục hay ngấm nước khi nấu.

Trước khi luộc, bánh được ngâm nước lạnh một lần. Sau đó, người ta xếp bánh lần lượt vào trong nồi, đổ ngập mặt rồi đun khoảng 4-5 tiếng là vừa chín.

Khi thưởng thức, người dân cũng dùng cách bóc tương tự như bánh tét, dùng chính sợi dây quấn quanh rồi cắt thành từng khoanh. Chỉ ở một lát cắt ta có thể rõ cả phần vỏ đen và nhân bánh vàng. Mùi hành mỡ thơm nồng, thảo quả, hạt tiêu và lá dong hòa quyện tạo nên phong vị khác biệt rõ rệt cho đặc sản Bắc Sơn này.

Khi nếm thử miếng đầu tiên, người ăn sẽ cảm thấy ngay bánh chưng đen của người Tày cũng không bứ hay nóng cổ như dưới xuôi. Điều này nhờ vào phần tro đã khử đi độ chua của gạo. Những lát bánh nhỏ cũng vừa miếng ăn hơn.

Biến tấu với bánh chưng đen

Một cách chế biến thú vị nữa là bánh chưng đen nướng. Có lẽ điều này sẽ khiến nhiều thực khách gật gù tán thưởng sau khi đã trải qua bao mùa bánh chưng rán. Tuy không thể giòn bằng nhưng mùi thơm đậm và đỡ ngấy quả là ý tưởng tuyệt vời.

Để chế biến, người ta đặt nguyên bánh chưng đen còn lá lên bếp than hồng. Nhiệt độ nóng làm xém lớp vỏ ngoài, mỡ thịt chảy ra quyện với lấy hạt gạo bên ngoài. À sao thiếu được mùi thảo quả đặc trưng của núi rừng chứ.

Tất cả quyện lại đánh thức mọi giác quan của người thưởng thức. Nướng càng lâu thì vỏ bên ngoài càng cứng giòn, mùi càng thơm.Sắc đen khi này đã nhạt bớt và ngả trắng. Song chớ có ham giòn mà lớp gạo cháy khét nhé.

Trước kia, bánh chưng đen được làm vào các ngày lễ Tết, giỗ chạp trong năm. Nhưng hiện nay bạn có thể dễ dàng mua ở khắp Bắc Sơn để mang về làm quà. Bánh để được lâu mà vẫn thơm ngon, hạt không cứng sượng.

Và tất nhiên, chẳng còn gì tuyệt vời hơn ngồi bên cạnh nồi luộc bánh với chén rượu ngô thơm nồng. Cái vị núi rừng Bắc Sơn ấy dường như là một phần không thể thiếu khi thưởng món bánh này, xa là nhớ.